Kullanımlar Ve Doyumlar Kuramı Çerçevesinde Bir Sosyal Paylaşım Ağı İncelemesi: Facebook Örneği

Abstract

Kitle iletişim araçlarındaki gelişmelerle şekillenen her bir kitle iletişim biçimi ve dönemi, beraberinde iletişim sürecini de değiştirip dönüştürmektedir. Kitle iletişim süreçlerindeki değişimlerle birlikte, izleyicilerin/kullanıcıların kitle iletişim araçlarına birtakım farklı sosyal ve psikolojik gereksinimlerle yönelmeleri her dönemde söz konusu olmuştur. Günümüzdeki iletişim sürecini şekillendiren başlıca kitle iletişim araçları, yeni medya olarak tanımlanan Web 2.0 teknolojileridir. Bu çalışma kapsamında, söz konusu yeni medya ortam ve araçlarından biri olan sosyal medya platformu Facebook, kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Toplamda 23 katılımcıyla gerçekleştirilen dört odak grup görüşmesinde, temel olarak katılımcıların Facebook’u nasıl ve ne gibi amaçlarla kullandıkları ve bu kullanımlarından ne gibi doyumlar elde ettikleri irdelenmiştir. Ayrıca bu temel sorularla birlikte değerlendirilmek üzere, katılımcıların, Facebook’a atfettikleri anlam ve Facebook’un yokluğunda ne hissettikleri/hissedecekleri de sorgulanmıştır. Yani bu araştırma, üç ana hat üzerine kurulmuştur: Facebook kullanım pratikleri, Facebook kullanım nedenleri/sağladığı doyumlar, Facebook’suz kalmanın katılımcılar açısından ifade ettiği anlam. Araştırmanın katılımcıları, ölçütlü örnekleme tekniğiyle belirlenmiş ve ‘Facebook kullanıyor olma’ ölçütü esas alınmıştır. Katılımcılara; ‘demografik bilgiler’, ‘Facebook kullanım pratikleri’, ‘Facebook kullanım nedenleri’ ve ‘Facebook’suz kalmanın katılımcılar açısından ne anlam ifade ettiği’ başıkları altında dört kategoride hazırlanan, toplamda 40 adet açık uçlu soru yöneltilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, günümüzde akıllı cep telefonu kullanımının hızla artması, sosyal medya kullanım pratiklerini de etkiliyor görünmektedir. Akıllı cep telefonlarıyla zaman ve mekân kısıtlı olmaksızın Facebook’a her an, her yerden ulaşabiliyor olmak, bu platformda geçirilen sürenin belli bir zaman aralığına işaret etmeyen ‘az az, sık sık’ şeklindeki bir kullanım pratiğine dönüştüğü söylenebilir. Bu araştırma kapsamında Facebook’un kullanım nedenleri/sağladığı doyumlar önem sırasına göre şu şekildedir: (1) sosyal çevreyle (aile, arkadaş vs.) iletişim hâlinde olmak, (2) haber takibi, (3) etkinlik takibi, (4) grup üyeliği ve sayfa takibi. Çalışma sonucunda Facebook katılımcılar tarafından, yoğun olarak, hem çevresindeki insanlara hem de kendilerine dair bilgileri depoladıkları bir veri tabanı (database) olarak görülmektedir. Ayrıca, katılımcıların bu depodaki bilgilere/paylaşımlara zaman zaman bakarak bellek tazelediklerini ifade etmeleri, Facebook’un bellek inşasında da önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Facebook’suz kalmanın, kullanıcılar açısından ne anlam ifade ettiğine dair sonuçların, Facebook’un ‘veri tabanı’ işleviyle bağlantılı olduğu görülmüştür. Öte yandan, Facebook’un olmaması hâlinde yerine mutlaka muadili bir platformun açılacağına duyulan inanç da, bu konuda ulaşılan önemli bir noktadır. Yani, Facebook’suz kalmaktan endişe/üzüntü duyacağını belirten katılımcılar, Facebook’a depoladıkları bilgilerin kaybolacağı için üzüntü/endişe duyacaklarını belirtirken; Facebook’suz kalmaktan etkilenmeyeceklerini belirten kullanıcılar, Facebook muadili bir platformun mutlaka kurulacağına duydukları inançtan dolayı etkilenmeyeceklerini belirtmişlerdir. 
 
 Anahtar Kelimeler: Facebook, Sosyal Medya, Kullanımlar ve Doyumlar